Co za długo, to niezdrowo: Przewlekły stan zapalny i jego konsekwencje dla zdrowia
Ogień, który nie wybucha gwałtownie, a dyskretnie się tli. Jest subtelny, lecz uporczywy. W taki sposób można zobrazować przewlekły stan zapalny w organizmie. Przez to, że nie jest tak ewidentny i zazwyczaj pozostaje długo niezauważony. Przewlekły stan zapalny może być katalizatorem różnych dolegliwości zdrowotnych. Jest on obecnie dość powszechnym problemem. Jakie są jego przyczynyi dlaczego stanowi wyzwanie dla współczesnego podejścia do zdrowia?
Zaburzona równowaga
Organizm to dynamiczny, samoregulujący się system, który jest w nieustannym działaniu. Krew krąży, neurony przewodzą impulsy, a na poziomie komórkowym stale zachodzą reakcje biochemiczne. Wszystkie układy w ciele współpracują i regulują siebie nawzajem, tak, by bez zakłóceń umożliwić odbycie się wszystkich niezbędnych procesów fizjologicznych. Wahanie jednego parametruw organizmie wpływa na wzrost drugiego, a hamuje wydzielanie się trzeciego. Pojęcie równowagi organizmu oznacza więc proces ciągłego „łapania balansu” przez organizmi dostosowywania się do zmieniających się warunków i okoliczności.
Mówiąc ogólnie, równowaga w organizmie to stan zdrowia. Na zachwianie tej delikatnej równowagi może wpłynąć wiele czynników. Jednym z nich jest stan zapalny, dlatego dzisiaj bierzemy go pod lupę.
Niepozorny stan zapalny
Stan zapalny to reakcja układu odpornościowego w odpowiedzi na czynniki uszkadzające komórki, czyli bakterie, wirusy, urazy i szkodliwe substancje. Zapalenie może być ostre lub przewlekłe. Różnią się one m.in. czasem trwania, jednak oba mają wspólny cel - wyeliminować źródło infekcji czy urazu, wesprzeć odbudowę tkanki oraz przywrócić stan równowagi.
Kiedy w organizmie pojawia się bodziec zapalny, w odpowiedzi następuje szereg zmian, które służą temu, aby organizm sprawnie uporał się z zagrożeniem. Wzmaga się produkcja niektórych hormonów, transport komórek odpornościowych i składników odżywczych. O ile taka wzmożona reakcja organizmu jest właściwa przy ostrym, krótkotrwałym zapaleniu, staje się problematyczna w momencie, kiedy utrzymuje się za długo - czyli przechodzi w formę przewlekłą. W rezultacie, procesy zapalne i wydzielane w ich przebiegu substancje, które pierwotnie miały chronić organizm, stają się szkodliwe. Mogą one przyczyniać się do powstawania wielu chorób przewlekłych.
Przewlekły stan zapalny może powodować:
przewlekłe zmęczenie
anhedonię
upośledzenie pamięci
problemy ze snem
osłabienie układu odpornościowego
zmniejszone libido
nadciśnienie
podwyższony poziom cukru we krwi
podwyższony poziom insuliny i insulinooporność
zaburzenia gospodarki lipidowej
zwiększone ryzyko rozwinięcia cukrzycy typu 2 i stłuszczenia wątroby
przyspieszenie procesów starzenia się organizmu (inflammaging)
zaostrzenie zmian zapalnych na skórze
Jak powstaje przewlekły stan zapalny?
Przewlekły stan zapalny powstaje m.in. kiedy organizm nie jest stanie wyeliminować źródła zapalenia lub jest stale eksponowany na małej ilości substancje drażniące czy prozapalne. Taka ciągła ekspozycja na czynniki prozapalne powoduje przewlekłe utrzymywanie się stanu zapalnego o niskim natężeniu, inaczej, niskopoziomowego stanu zapalnego. W obecnych czasach wspomniane czynniki prozapalne w dużym stopniu generuje współczesny styl życia. Ten, często naznaczony niezdrowymi nawykami żywieniowymi, brakiem aktywności fizycznej i wzmożonym stresem stał się wręcz zaproszeniem dla stanu zapalnego.
Przewlekły stan zapalny w organizmie najczęściej nie ma wyłącznie jednej przyczyny. Zazwyczaj jest to szereg współwystępujących czynników, które przyczyniają się do tego stanu.
Oto główne z nich:
Zaburzenia mikrobioty jelitowej. Nie sposób mówić o przewlekłym stanie zapalnym i nie wspomnieć o jelitach. Zaburzenia mikrobioty jelitowej i przepuszczalna bariera jelitowa sprawiają, że do krwioobiegu wchłaniają się endotoksyny bakteryjne. Endotoksyny, czyli toksyny pochodzące z wnętrza organizmu, które produkowane są przez patologiczną mikrobiotę jelit. To właśnie one przyczyniają się do powstawania niskopoziomowego stanu zapalnego w organizmie. Co więcej, te toksyczne metabolity bakterii mogą też przyczyniać się do powstawania zaburzeń metabolicznych jak insulinooporność.
Prozapalna dieta. Czyli typowa zachodnia dieta, w której dominują przetworzone węglowodany, cukier, nadmiar tłuszczów trans i nasyconych kwasów tłuszczowych. Jednocześnie taka dieta uboga jest w składniki, które stan zapalny zmniejszają t.j. kwasy tłuszczowe omega-3, błonnik pokarmowy oraz naturalnie występujące w żywności przeciwutleniacze. (Wybierz dietę przeciwzapalną! Więcej tutaj.)
Zaburzenia gospodarki glukozowo-insulinowej. Nieprawidłowe wartości glukozy i insuliny we krwi w dużym stopniu przyczyniają się do powstawania stanu zapalnego. Zaburzenia te powstają w wyniku nieodpowiedniej diety, braku ruchu, niedostatecznej ilości snu czy przewlekłego stresu. (O tym, co warto wiedzieć o insulinooporności przeczytasz tutaj.)
Brak aktywności fizycznej. Aktywność fizyczna w postaci treningu czy ogólnie większej ilości codziennego ruchu zmniejsza poziom parametrów prozapalnych.
Brak wystarczającej ilości snu. Zaburzenia rytmu dobowego wpływają negatywnie na układ odpornościowy oraz zwiększają parametry zapalne w organizmie. (Więcej o problemach ze snem przeczytasz tutaj.)
Papierosy. Dym z papierosów zawiera wiele substancji toksycznych. Może on uszkadzać komórki i w efekcie wzmagać stan zapalny w organizmie.
Stres fizyczny i emocjonalny. Zarówno stres fizyczny jak i stres psychologiczny/emocjonalny mogą wywołać odpowiedź zapalną. Dlatego tak ważne dla ogólnego zdrowia organizmu jest zaopiekowanie się swoją psychiką i emocjami. (Więcej o wpływie stanu zapalnego na psychikę, tutaj.)
Zapalenie przyzębia. Bakterie powodujące zapalenie przyzębia stymulują odpowiedź zapalną organizmu. Wzmagają stan zapalny nie tylko miejscowo w jamie ustnej, ale w całym organizmie. Często, to właśnie zły stan jamy ustnej jest kluczowym czynnikiem wpływającym na problemy zdrowotne.
Nadmiar tkanki tłuszczowej. Tkanka tłuszczowa to organ, który jest endokrynnie czynny. Oznacza to, że wydziela szereg substancji aktywnych, w tym cytokiny prozapalne. Nadmiar tkanki tłuszczowej oznacza więc większą ilość cytokin prozapalnych, które z kolei nasilają ogólnoustrojowy, niskopoziomowy stan zapalny.
Smog i toksyny środowiskowe. Mogą uszkadzać komórki i wzmagać stan zapalny w organizmie.
Źródła:
Furman, D., Campisi, J., Verdin, E. et al. Chronic inflammation in the etiology of disease across the lifespan. Nat Med 25, 1822–1832 (2019). https://doi.org/10.1038/s41591-019-0675-0
Straub RH. Interaction of the endocrine system with inflammation: a function of energy and volume regulation. Arthritis Res Ther. 2014 Feb 13;16(1):203. doi: 10.1186/ar4484. PMID: 24524669; PMCID: PMC3978663.
Wärnberg, J., Cunningham, K., Romeo, J., & Marcos, A. (2010). Physical activity, exercise and low-grade systemic inflammation. Proceedings of the Nutrition Society, 69(3), 400-406. doi:10.1017/S0029665110001928
Straub RH. Evolutionary medicine and chronic inflammatory state--known and new concepts in pathophysiology. J Mol Med (Berl). 2012 May;90(5):523-34. doi: 10.1007/s00109-012-0861-8. Epub 2012 Jan 22. PMID: 22271169; PMCID: PMC3354326.
Straub, R.H. and Besedovsky, H.O. (2003), Integrated evolutionary, immunological, and neuroendocrine framework for the pathogenesis of chronic disabling inflammatory diseases. The FASEB Journal, 17: 2176-2183.
Maydych V. The Interplay Between Stress, Inflammation, and Emotional Attention: Relevance for Depression. Front Neurosci. 2019 Apr 24;13:384. doi: 10.3389/fnins.2019.00384. PMID: 31068783; PMCID: PMC6491771.
Xu H, Huang L, Zhao J, Chen S, Liu J, Li G. The circadian clock and inflammation: A new insight. Clin Chim Acta. 2021 Jan;512:12-17. doi: 10.1016/j.cca.2020.11.011. Epub 2020 Nov 23. PMID: 33242468.
